Bệ phóng Tên lửa SAM-2 bắn rơi B-52 giữa lòng Hà Nội

Tại trung tâm khu vực trưng bày ngoài trời của Bảo tàng Chiến thắng B-52 (Bộ Tư lệnh Thủ đô) sừng sững hai Bệ phóng tên lửa SAM-2 đã từng bắn rơi tại chỗ hai máy bay B-52 trên bầu trời Hà Nội vào ngày 18 và 27/12/1972. Đây cũng là chiếc B-52 đầu tiên và cuối cùng bị bắn rơi trong Chiến thắng oanh liệt “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” cuối năm 1972 đập tan cuộc tập kích đường không chiến lược bằng B-52 của Mỹ vào Hà Nội, Hải Phòng và một số tỉnh, thành miền Bắc buộc đế quốc Mỹ phải quay trở lại bàn đàm phán với Việt Nam. Hai bệ phóng tên lửa này là của hai đơn vị anh hùng: Tiểu đoàn 72, Trung đoàn Tên lửa 285, Sư đoàn Phòng không 363 và Tiểu đoàn 59, Trung đoàn Tên lửa 261, Sư đoàn Phòng không 367, Quân chủng Phòng không-Không quân (PK-KQ); là minh chứng cho sức mạnh hỏa lực của ta trong thế trận phòng không nhân dân rộng khắp với lưới lửa 3 tầm: Tầm cao có phi công tiêm kích Mig-21; tầm trung có bộ đội tên lửa SAM-2 và tầm thấp có súng pháo phòng không của dân quân, tự vệ Thủ đô Hà Nội. Tất cả tạo nên sức mạnh tổng hợp đánh địch và thắng lợi. Quân khu Thủ đô (nay là Bộ Tư lệnh Thủ đô) được Quân chủng PK-KQ bàn giao hai Bệ phóng tên lửa này vào dịp kỷ niệm 15 năm Chiến thắng “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” năm 1987.

Uy lực “Rồng lửa Thăng Long” SAM-2

SAM-2 là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Surface-To air missile type 2” có nghĩa là “Tên lửa đất đối không kiểu 2” do phương Tây đặt để gọi một loại tên lửa của Liên Xô mang tên Đờ-vi-na (tên một dòng sông) mang ký hiệu CA-75M, cải tiến từ SAM-1. Đầu đạn SAM-2 chứa 200kg thuốc nổ TNT có sức công phá rất mạnh, khi viên đạn bay lên cách mục tiêu 60m, hiệu ứng vô tuyến sẽ kích thích đầu đạn tự nổ. Nếu gặp đạn SAM-2, máy bay sẽ chịu đựng sức dồn ép cực mạnh của sóng xung kích và sức nóng hàng nghìn độ của một quả cầu lửa bùng lên và bị chụp trong một phễu 12.000 mảnh đạn phóng ra. Khả năng sống sót của máy bay trong tình huống bị SAM-2 tấn công gần như bằng 0 nên pháo đài bay B-52 của Mỹ dù to xác nhất định cũng phải rơi.

Tên lửa SAM-2 được Liên Xô trang bị cho lực lượng phòng không Việt Nam từ đầu năm 1965 và trở thành một trong những vũ khí chủ lực để bảo vệ Hà Nội, Hải Phòng và một số mục tiêu trọng yếu khác trước B-52 của đế quốc Mỹ. Trong nhiệm vụ đánh B-52, theo quyết tâm của Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Quân chủng PK-KQ thì “lực lượng chủ yếu đánh B-52 là tên lửa và không quân. Tên lửa là chủ yếu nhất”. Từ 1965-1972, các đơn vị tên lửa SAM-2 đã đánh 3.542 trận, phóng 5.885 quả đạn, bắn rơi 788 máy bay Mỹ, trong đó có 43 máy bay B-52. Trong 12 ngày đêm cuối tháng 12/1972, 14 tiểu đoàn tên lửa SAM-2 bảo vệ Hà Nội và Hải Phòng đã bắn rơi 27 máy bay B-52. Cho đến nay, Việt Nam là nước duy nhất trên thế giới sử dụng tên lửa SAM-2 để đánh thắng pháo đài bay B-52 của không lực Mỹ.

Tên lửa là một viên đạn lớn, muốn đưa được quả đạn nặng hàng tấn ấy lên trời nhất thiết phải có thuốc phóng và bệ phóng. Tuy nhiên, ngoài ra còn cần phải có thêm những máy móc hiện đại, gồm nhiều bộ phận hết sức tinh vi, với chức năng dò tìm, bắt mục tiêu, tính toán phần tử và điều khiển đường đạn, để bảo đảm cho viên đạn bắn trúng máy bay địch. Tất cả các máy móc ấy tập hợp lại trong một chiếc xe lớn, giống như bộ não của tiểu đoàn hỏa lực, gọi là Đài điều khiển, thành phần quan trọng nhất của bộ khí tài SAM-2. Trong những năm chống đế quốc Mỹ, Việt Nam được Liên Xô giúp đỡ xây dựng hàng chục trung đoàn tên lửa SAM, với đầy đủ khí tài, đạn dược và bệ phóng, bao gồm cả cơ số dự bị. Nhưng ngay từ khi mới ra quân, bộ đội tên lửa và các trận địa đã trở thành một trong những mục tiêu tìm diệt của không quân Mỹ. Những đợt bom phá, bom phát quang, bom nổ chậm với sức công phá lớn và những loạt bom bi quái ác trùm lên trận địa, những quả đạn hỏa tiễn Sơ-rai nổ trúng đài ra đa, đài điều khiển, không phải là trường hợp hiếm xảy ra. Đi đôi với tổn thất đau thương về sinh mạng, chúng ta còn chịu những thiệt hại đáng kể về vũ khí, khí tài. Cùng với đó, không quân Mỹ liên tục thay đổi thủ đoạn kỹ thuật, chiến thuật, nhằm vô hiệu hóa vũ khí của ta. Dưới sự chỉ đạo của Quân ủy Trung Ương, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Quân chủng PK-KQ, các khoa học quân sự Việt Nam, các chuyên gia Liên Xô cùng cán bộ, nhân viên kỹ thuật của Quân chủng PK-KQ đã không ngừng cải tiến khí tài, nâng cao hiệu suất chiến đấu và hạn chế tổn thất cho bộ đội tên lửa, đã được ghi nhận như là những chiến công.

SAM-2 hạ gục B-52 trên bầu trời Hà Nội

Hai hiện vật Bệ phóng tên lửa SAM-2 hiện trưng bày tại Bảo tàng Chiến thắng B-52 dài 14,7m; nặng 7,4 tấn; bằng chất liệu sắt, thép; được Quân chủng PK-KQ bàn giao cho Quân khu Thủ đô (nay là Bộ Tư lệnh Thủ đô) vào tháng 11/1987.

Trong đó, một Bệ phóng SAM-2 là của Tiểu đoàn 59, Trung đoàn Tên lửa 261, Sư đoàn Phòng không 367 đã bắn rơi tại chỗ một máy bay B-52 vào lúc 20 giờ 30 phút ngày 18/12/1972, xác máy bay rơi xuống cánh đồng Chuôm, xã Phù Lỗ, huyện Đông Anh. Đây cũng là chiếc “pháo đài bay bất khả xâm phạm B-52” đầu tiên bị lưới lửa phòng không của Hà Nội bắn hạ trong Chiến dịch 12 ngày đêm cuối năm 1972. Khi máy bay nổ, 3 tên giặc lái rơi xuống, trong đó có 2 tên bị chết, môt tên sống sót, nhảy dù xuống xứ đồng Dải. Lúc này, đồng chí Đoàn Chấn - Chủ tịch Uỷ ban hành chính xã cùng đồng chí Đoàn Tấn - xã đội trưởng điều động một tổ dân quân gồm: Đồng chí Trịnh Soi - Bí thư Chi bộ thôn Đông, đồng chí Ngô Thị Thuần, đồng chí Phan Đình Dục và một số đồng chí khác nhanh chóng, cơ động truy tìm tên giặc lái Mỹ nhảy dù. Sau một thời gian tìm kiếm đã bắt sống tên phi công có đủ vũ khí, điện đài, dẫn giải về Trạm Công an Phù Lỗ. Mảnh vỡ và xác chiếc máy bay B-52G được tiến hành nhanh chóng và quy tụ về một điểm. Ban chỉ huy Xã đội đã làm tốt công tác bảo vệ, trông giữ xác máy bay. Đến chiều 19/12/1972, đồng chí Phùng Thế Tài - Phó tư lệnh Quân chủng PK-KQ về thăm, ghi nhận và biểu dương xã Phù Lỗ đã làm tốt công tác bảo vệ chiến lợi phẩm. Sau đó, xác chiếc máy bay B-52 được giao cho Bộ Quốc phòng, hiện nhiều mảnh đã được xếp đặt vào xác máy bay B-52 đang trưng bày tại Bảo tàng Chiến thắng B-52. Tại cánh đồng Chuôm, một Tượng đài Chiến thắng B-52 được dựng lên để ghi nhớ chiến công này.

Trưng bày song song với Bệ phóng SAM-2 của Tiểu đoàn 59 là Bệ phóng SAM-2 của Tiểu đoàn 72, Trung đoàn Tên lửa 285, Sư đoàn Phòng không 363 bắn rơi tại chỗ một máy bay B-52 đêm 27/12/1972. Đây là chiếc máy bay B-52 cuối cùng bị quân ta hạ gục trong Chiến dịch 12 ngày đêm rơi tại đường Hoàng Hoa Thám và làng hoa Ngọc Hà, hiện vẫn còn một mảnh xác B-52 trong hồ Hữu Tiệp, quận Ba Đình. Nó cũng là chiếc máy bay B-52 bị bắn hạ trước khi kịp cắt bom nên Tiểu đoàn 72 anh hùng còn được mệnh danh là “Đơn vị bắt sống B-52”. Theo Anh hùng LLVTND Phạm Văn Chắt, Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 72, những ngày ấy, Tiểu đoàn 72 đang đóng quân ở Thủy Nguyên, Hải Phòng thì được lệnh của trên yêu cầu nhanh chóng hành quân về trận địa mới ở Đại Chu (thuộc tỉnh Bắc Ninh) để bảo vệ bầu trời Hà Nội. Trận địa mới thuận lợi cho tầm nhìn, tầm bắn, dễ quan sát, nhưng lại trống trải, địch cũng dễ phát hiện. Biết tình thế như vậy, Tiểu đoàn trưởng cho xây dựng một trận địa giả cách trận địa thật khoảng 3km. Sáng 26/12, Tiểu đoàn đã vào trận địa xong, sẵn sàng chiến đấu. Đêm 27/12/1972, giặc Mỹ đưa hàng trăm lượt máy bay các loại vào đánh phá Hà Nội. Đi đầu là máy bay RB-66, F262 gây nhiễu, tiếp theo là F-111 đánh phá các trận địa, rồi đến F-4, F-8 vào thả nhiễu tiêu cực, đánh các trận địa tầm thấp của ta để bảo vệ B-52. Kíp trưởng Phạm Văn Chắt lệnh bám sát dải nhiễu. Thời điểm máy bay B-52 còn cách khoảng 40km, kíp trưởng Phạm Văn Chắt xác định đây là lúc sơ hở của địch vì là lúc các máy bay yểm trợ quay ra để máy bay B-52 vào đánh phá các mục tiêu. Khi cuộc chiến đã sẵn sàng, kíp trưởng Phạm Văn Chắt lệnh cho sĩ quan điều khiển bỏ phương pháp đánh ba điểm, chuyển sang đánh đón nửa góc hai quả phóng. Sĩ quan điều khiển nhận lệnh. Quả tên lửa thứ nhất bay vút lên, rồi quả thứ hai bay theo. Hai con rồng lửa hướng về chiếc B-52 khi nó vừa vào đến vùng trời Hà Nội. Chiếc B-52 chưa kịp cắt bom tàn phá đã bị trúng đạn. Cả Tiểu đoàn hò reo nhìn chiếc B-52 lả tả như chiếc diều cháy từ trên không rơi xuống. Tiểu đoàn 72 bắn B-52 rơi tại chỗ, rơi ngay giữa lòng Thủ đô Hà Nội, làm nức lòng quân và dân cả nước. Đây là trận đánh "pháo đài bay" B-52 được đánh giá hay nhất, xuất sắc nhất mà Tiểu đoàn 72 đã đánh thắng, bởi kịp thời ngăn chặn khi chúng chưa kịp thả những tấn bom phá hoại Hà Nội. Không chỉ máy bay B-52 rơi, người dân còn bắt sống 4 tên giặc lái và 2 tên khác...

Trong cuộc chiến chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, Binh chủng Tên lửa đạt thành tích cao nhất: bắn rơi 29 pháo đài bay B-52 trên tổng số 34 chiếc bị bắn rơi. Tất cả 16 chiếc B-52 bị hạ tại chỗ đều là chiến công của bộ đội tên lửa và SAM-2 đã trở thành nỗi khiếp đảm của Không quân Mỹ.

TRANG ANH (Bảo tàng Chiến thắng B-52)